PARIKAN

Apa kang diarani Parikan?

Parikan iku unèn-unèn kang dumadi saka rong ukara lan nduweni purwakanthi ab-ab. Ukara sepisanan ukara kanggo narik kawigatèn, kang kapindho minangka isi. Parikan iki kaya pantun nanging mung rong larik. Parikan migunakake purwakanthi swara.

Tuladha: Tawon madu, ngisep sekar. (ukara kapisan, 2 gatra). Calon Guru, kudu sabar (ukara kapindho, 2 gatra). Gunane purwaka (ukuran kapisan) mung dianggo narik kawigatené wong kang nedya sikandhani utawa dipituturi. Perluné, supaya ing sadurungé ukara kang isi utawa “wosé” dikandhakaké, wong sing nedya dikandhani wis ketarik atiné, satemah banjur nggatekaké, bisa ngerti temenan marang maksudé ukuran kang isi “ngese” (ukara kapindho).

Manut ( cacahing) wandane, parikan iku kena diperangi dadi telu, yaiku: 

Parikan kang kadadéan saka (4 wanda + 4 Wanda) X 2
Tuladha :
Iwak bandheng, durung wayu (4 wanda + 4 Wanda) Priya nggantheng, sugih ngelmu (4 wanda + 4 Wanda
Tuku manggis, karo tapé ( 4 wanda + 4 wanda ) Aku nangis, mikkir kowé ( 4 wanda + 4 wanda )
Wèdang bubuk gula jawa ( 4 wanda + 4 wanda ) Yèn kepethuk ati lega ( 4 wanda + 4 wanda )

Parikan kang kadadean saka (4 wanda + 8 Wanda) X 2
Tuladha
Kembang adas, sumebar tengahing alas (4 wanda + 8 Wanda). Tuwas tiwas, nglabuhi wong ora waras. (4 wanda + 8 wanda).

Parikan kang kadadean saka (8 wanda + 8 Wanda) X 2
Tuladha
Enting-enting gula jawa, sabungkus isine sanga Ingatane para siswa, wajib seneng nggubah basa.

Parikan sing kadadéan saka (8 wanda + 8 wanda) X 2, sawéneh ana sing ngarani parikan patang pada. Iku keliru, sebab tembung “pada” iku tumrap reriptan kanggone mung ana ing tembang. Déné yén tembung “pada” iku sing dikarepaké kudu mung ora ukara, siji-sijining ukura kadadéan saka 2 gatra: dadi kabéh ana 4 gatra Wondené carané nulis 4 gatra iku, kena baé didadékake 4 larik.
Tuladha kasebut kena katulis mangkene

Enting-enting gula jawa Sabungkus isine sanga Ingatase para siswa Wajib seneng nggubah basa
Wetan kali kulon kali Arep nyabrang gak onok uwote Wetan gati kulon yo gati Yen ditimbang pada abote
Ali-ali temunpang kasur Aku lali pira regane Aja lali pahlawan sing jujur Ngelingana jasa2ne
Esuk nyuling sore nyuling Sulingane arek Suroboyo Esuk eling sore eling Sing di eling ora rumongsa

Parikan sing dianggo nggérongi lelagoning gendhing
Ing parikan iki dhapukaning ukara mesthi bae ora bisa tansah nglungguhi paungeran, sebab cacahing wandane kawengku ing laguning gendhing.

Tuladha

• Lelagon Parikan (Slendro Patet 9)

Cengkir Wungu, wungune ketiban daru (Dhu Ibu) Calon guru, kudu sabar momot mengku (Pm)
Katrangan Perangan sing dikurung, yaiku (Dhu Ibu), iku wuwuhan, kanggo senggakan.

• Suwe Ora Jamu. Pelog Pathet 6

Suwe ora jamu, jamu godhong kencur Suwe ra ketemu, temu pisan maju mundur.

Carane ngarang parikan
Sing dikarang luwih dhisik ukara kapindho, yaiku sing isi “ngese” utawa “Wose”. Ukarane kadedean saka 4 wanda + 4 Wanda, utawa 4 wanda + 8 wanda + 8 wanda.Sawise rampung pangarange ukara kapidho, banjur ngarang ukara kapisan, yaiku ukara kang mung dianggo purwaka. Kehing wandane pada karo ukara kapindho, lan dhapukane kudu mujudake purwakanthi guru swara karo ukara sing kapindho.

Klebu rerengganing basa
Parikan klebu rerengganing basa, sebab basa sing mawa parikan iku agawe senenge wong sing maca utawa sing ngrungokake. Guneman mawa parikan bosa njalari rame nengsemake.Gendhing digerongi nganggo sakepan kang mawa parikan, bisa marakake saya gayeng.
Tuladha parikan warna telu

Parikan (4 wanda + 4 wanda) X 2
Wajik Kletik, gula jawa Luwih becik, sing prasaja
Nang jeruk, jambu nanas Rada watuk, ngelu panas
Wedang bubuk, tanpa gula Aja ngamuk, enggal tuwa
tuku belut karo iwak lele ojo gelut karo bolo dhewe
Tawon madu ngisep sekar Dadi guru kudu sabar Kiwa tengen gawa jamu Aku kangen pingin temu

Parikan (4 wanda + 8 wanda) X 2
Kembang aren, sumber tepining kalen Aja dahwen, yen kowe pepengen kajen
Kembang kencur, ganda sedhep sandhing sumur Kudu jujur, yen kowe kepengin luhur
Kembang menur, den sebar den awur-awur Bareng makmur, banjur lali mring sadulur Manuk kutut, manggunge ngganter Yen ra nurut, bisa keblinger

Parikan (8 wanda + 8 wanda) X 2
Gawe cao nangka sabrang, kurang setrup luwih banyu Aja awatak gumampang, ingatase calon guru
Sega punar lawuh empal, segane pengenten anyar Dadi murid aja nakal, kudu ulah ati sabar
Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula Piwelingku mring muda, aja wedi ing rekasa.
Purwakanthi parikan bisa digawe mawa petungan kang adhedhasar petungan wanda (suku kata).

4 wanda - 4 wanda
wajik klethik, gula jawa luwih becik wong prasaja
jemek-jemek gula jowo aja ngenyek padha kanca
manuk emprit menclok pager dadi murid kudu pinter

4 wanda - 8 wanda
tawon madu, ngisep sari kembang jambu aja nesu yen dituduaaké luputmu
kembang menur, den sebar den awur-awur bareng makmur, banjur lali mring sedulur
manuk emprit, nggawa kawat ing wit waru dadi murid, kudu hurmat marang guru
ana baya, mangan roti karo kanca pengin mulya, aja wedi ing rekasa

8 wanda - 8 wanda
kayu urip ora ngepang, ijo-ijo godhong jati


sumber : http://jv.wikipedia.org/wiki/Parikan diunduh pada Rabu,3 Desember 2014